Gelgit – Medcezir
Ay ve Güneş’in Dünya üzerinde oluşturduğu çekim kuvveti nedeni ile 12 saat 25 dakikalık aralıklarla dünya yüzeyindeki karşılıklı iki bölgede sular kabarır ve iki kabarma süresi arasında tekrar eski haline döner bu olaya gelgit (med cezir) adı verilir. Dünya, Ay ve Güneş’in aynı doğrultuya geldikleri yeni ay ve dolunay konumlarında suların kabarması maksimuma ulaşır ve gelgit olayı en belirgin halini alır. Dünyanın Ay’a yakın olan yüzünde, sular Ay’ın çekim kuvveti sayesinde kabarırken diğer yüzünde merkez kaç kuvveti daha fazla olduğu için sular kabarır. Bu nedenle dünyanın karşılıklı iki tarafında sular aynı anda kabarır ve aynı anda çekilir.
Ay’ın çekim kuvveti Gelgit olayının oluşmasına sebep olur. Bu çekim kuvveti; Ay Dünya çevresine dolanırken değişik bölgeleri etkiler ve uzaklığa göre değişir. Ay’ın Dünya’dan uzaklaşması çekim kuvvetini azalır, yakınlaşması ise çekim kuvveti artırır. Okyanuslar gelgit olayından daha fazla etkilenir.
Ay dünya etrafında dönerken yerkürenin bir yüzü Ay’a daima daha yakındır. Bu durumda Ay’a yakın yerdeki sular ay tarafından kendine doğru çekilirler. Bu arada kabaran suların arkasında bulunan boşlukları yanlardan gelen sular doldurur. Böylece Dünya’nın Ay’a bakan yüzeyinde sular yükselirken, diğer yerlerde alçalır. Bu yükselme ve alçalma birbirini sürekli izler.
Gelgit olayına etki eden bir diğer faktör de Güneş’tir. Ay, Dünya ile Güneş arasındayken bu etki az; hepsi bir doğrultudayken çok olur. Gelgit olayı ilk ve ikinci dördün evrelerinde en düşük, yeni ay ve dolunay devrelerinde en büyük değeri alır. Bir yerde sular kabarırken ay o yer için gökyüzünün en yüksek noktasındadır.
Gelgit olayı her gün aynı saatte olmaz. Bir önceki günden 50 dakika daha geç oluşur. Nedeni ise Dünya ile Ay’ın aynı yönde dönmesidir.
Gelgit olayındaki sürtünmelerden dolayı dünyanın kendi etrafındaki dönme hızı azalır. Böylece günler yavaş yavaş uzar. Gelgit olayındaki sürtünme Dünya’nın dönme hızında yavaşlamaya neden olurken, Ay’ın da her yıl Dünya’dan 12,7 cm uzaklaşmasına neden olur.
